Quê hương bình yên, êm ấm ấy vốn có sẵn trong tâm, mỗi khi muốn trở về, mình không cần tốn tiền và mất thời gian đi máy bay hay tàu hỏa, mà chỉ cần nương vào hơi thở có ý thức là chúng ta lập tức chạm chân tới miền đất an lành đó. Và quê hương ấy, căn nhà an toàn ấy đi đâu mình cũng mang theo. Tại vì cái hải đảo đó không nằm ở ngoài không gian, không nằm ở ngoài thời gian mà nó nằm ở trong tâm của mình.
Đức Thế Tôn dạy, chúng ta phải thường xuyên trở về với hải đảo tự thân của mình. Khi mở những cánh cửa giác quan thì chúng ta tiếp xúc với những cái thấy, cái nghe, cái xúc chạm từ bên ngoài, những pháp trần này như những luồng gió thổi vào căn nhà của ta. Nó làm xáo trộn tâm ta. Cho nên khi trở về, chúng ta phải đóng bớt những cánh cửa giác quan lại.
Trong đạo Bụt nói tới hai loại tâm thức. Một phần tâm thức lớn gọi là tàng thức, một cái thức nhỏ hơn gọi là ý thức. Đây là cánh cửa mở ra đón nhận thế giới bên ngoài. Trong đời sống hàng ngày, những âm thanh, những hình ảnh, những bận rộn, lo toan, những ồn ào cụ thể ở bên ngoài sẽ đi vào trong ý thức để rồi rơi vào tàng thức. Nếu những ngọn gió đó mang nhiều ô nhiễm, mà cứ ồ ạt thổi vào những cánh cửa giác quan của mình, sẽ làm cho mình mệt mỏi. Những lúc ấy mình nên đóng cửa lại, ở yên trong “ngôi nhà của mình”. Duy trì hơi thở vào ra có ý thức trong khoảng vài phút thì tâm sẽ bình an trở lại. Đối với người biết thực tập thì chỉ cần một, hai phút là lấy lại được trạng thái cân bằng.
Mỗi khi lên giường tắt đèn đi ngủ, ta nằm nghiêng trong tư thế “Sư tử toạ”, trở về với ngôi nhà chân thật của mình và thở. Ta không còn nghe gì nữa, không nói gì nữa. Ta hoàn toàn trở về với chính mình và thở thật bình an. Sau vài ba hơi thở, tự nhiên căn phòng đó trở nên êm dịu, ấm áp, rất thoải mái. Ta đẩy sâu căn phòng đó vào trong để hoàn toàn cô lập hóa với thế giới bên ngoài. Nếu đã quen với phương pháp thở có ý thức, thì chỉ nội trong vài phút là tâm ta có sự lắng dịu và bình an. Và sự lắng dịu và bình an ấy cứ thấm nhuần giúp nuôi dưỡng và trị liệu những khổ đau trong thân tâm ta.
Có những người không bao giờ đóng cửa lại được. Họ không biết cách trở về hải đảo tự thân để được nuôi dưỡng. Chúng ta là những người có rất nhiều phước đức nên đã may mắn biết tới phương pháp theo dõi hơi thở, để trở về nơi hải đảo tự thân. Và phải biết thêm rằng, nếu thực tập cho giỏi thì trong cái hải đảo tự thân đó vốn có sẵn chim muông, cỏ cây, hoa lá, có suối, có bướm, có hoa, có trời xanh, mây trắng ở trong. Ban đầu ta nghĩ, chỉ có thế giới bên ngoài mới có mặt trời, mới có hoa lá cỏ cây. Nhưng kỳ thực, ở trong này cũng có. Và có khi nó còn đẹp hơn cả ở bên ngoài. Chúng ta từng đi qua những giấc mơ, trong đó có những hình ảnh, những âm thanh còn đẹp hơn bên ngoài. Vì vậy, ở trong thế giới này cũng có thể có trời xanh, mây trắng. Và tất cả những cái đó đều là những hạt giống mình đã gieo, nay nó trở về và biểu hiện lên bề mặt ý thức. Mây và nắng không hẳn chỉ ở ngoài, mây và nắng nằm cả ở bên trong. Mỗi người phải biết tự chế ra mây, gầy ra nắng, để tới khi bên ngoài không còn mây, còn nắng thì trong lòng mình vẫn đầy ắp mây trắng nắng vàng. Có một nhà thơ đã viết rằng:
“Hãy chế lấy mây và gầy lấy nắng.
Chế lấy đừng vay mượn đất trời.
Để khi nhật nguyệt còn xa vắng,
Đầu hè vẫn có ánh trăng soi.”
Ánh trăng này là từ trong tâm chiếu ra. Hàng ngày, mỗi khi thực tập thiền hành, thiền toạ, được tiếp xúc với những mầu nhiệm như nụ hoa, đám mây, giọt nắng, bầu trời xanh... Tất cả những cái đó đều đi vào tàng thức của mình và trở thành “của để dành” của mình. Thay vì để dành tiền bạc, thì mình để dành nắng, để dàng mây, để dành niềm hạnh phúc, để dành sự bình an. Đó chính là tu tập.
Có một dạo, cứ vào buổi trưa, sau nửa ngày làm việc tôi hay đi nghỉ một chút. Khi ấy tôi hay mở CD tụng kinh của Thượng toạ Tịnh Quang ra nghe khoảng năm mười phút, để cho những bài tụng đó thấm vào trong người. Nhưng tới một giai đoạn sau, tôi nghĩ rằng không cần phải nghe kinh nữa, tại vì kinh đã ngấm sâu vào tàng thức của tôi rồi. Bên trong đã có sẵn nên không cần nhận từ bên ngoài nữa. Lúc đó, tôi chỉ nằm thở và để cho kinh ở trong tôi đi ra. Bấy giờ, sự ấm cúng từ bên trong đi ra còn lớn hơn là sự ấm cúng từ bên ngoài đi vào. Khi theo dõi hơi thở, có sự lắng dịu trong tâm thì mình thấy ở trong mình có đủ hết rồi, và mình không còn cần bất cứ một cái gì từ bên ngoài nữa hết. Rất mong rằng quý vị tập được thói quen này.
Tuỳ theo sự thực tập của mình, mà hải đảo tự thân đó có thể trở nên đẹp. Cũng như khi bước vào một căn phòng sạch sẽ, có treo những bức tranh, hay những bức thư pháp thì mình thấy rất thích thú, vì căn phòng gọn gàng và đẹp đẽ quá. Ý thức của mình cũng như vậy. Nếu có tu tập thì trong tâm mình sẽ có hoa, có bướm, có thông reo, có suối chảy. Mỗi khi trở về, mình đều cảm thấy thoải mái, hạnh phúc. Mỗi ngày mình nên trở về nhiều lần. Ban đêm trước khi đi ngủ, nằm trên giường và vui thú với cái vùng an ninh đó. Chỉ có mình với mình thôi. Rất là khoẻ.
Khi mình trở về với hải đảo tự thân, mình nuôi dưỡng hơi thở, sống với hơi thở và hơi thở sẽ làm cho thân tâm êm dịu. Bên trong mình có thể hơi có sự xáo trộn, nhưng khi đã trở về rồi thì với hơi thở mình chăm sóc được thân và tâm. Sự xáo trộn đó nó sẽ lắng xuống. Chỉ cần trong một hai phút là mình hưởng được sự an tịnh của hải đảo bên trong. Khi có hơi thở chánh niệm và sự lắng dịu rồi thì Tam Bảo cũng nằm ngay ở trong đó. Và nương tựa vào cái vùng an ninh đó tức là đang nương tựa vào Phật, Pháp và Tăng. Giây phút đó là giây phút mình thật sự đang Quy y, đang được che chở bởi Bụt, Pháp và Tăng. Quy y không phải là chắp tay lại và đọc ba câu đó. Quy y là trở về với hơi thở chánh niệm, an trú trong giây phút hiện tại bây giờ và ở đây. Khi tâm bình an, thoải mái tức là khi ấy trong mình đang có Tam Bảo che chở. Trong hải đảo tự thân luôn luôn có Bụt, Pháp, Tăng, có đạo hữu, tổ tiên, bạn bè ở trong.
HT Thích Nhất Hạnh