Ai ứng dụng ? Xin trả lời : Tất cả chúng ta. Anh và tôi, cũng như tất cả các bạn xa gần ít nhiều tâm đắc với những chân giá trị sâu sắc và nhân bản của Phật giáo, và mong muốn cho những chân giá trị đó không những làm đẹp cuộc đời của mình, mà cuộc đời của tất cả mọi người.

Học Phật cũng như học ngoại ngữ vậy. Khi học một ngoại ngữ, nếu ứng dụng được những từ ngữ mới, tức là biến những từ ngữ đó không còn là của thầy giáo hay là của sách vở nữa, mà trở thành sở hữu của mình, thì đối với Phật giáo và Phật học cũng vậy, biết ứng dụng những chân giá trị của Phật giáo, Phật học vào cuộc sống của bản thân, thì mới có thể khiến cho những giá trị đó hoà quyện vào thân tâm mình, trở thành xương máu của cơ thể mình, khiến cho cả cuộc đời mình được thăng hoa, hướng tới chân thiện mỹ, thật sự an lạc, hạnh phúc. Bài sau đây nói về ứng dụng lòng từ vào cuộc sống.

Ðức Phật ca ngợi lòng từ như là trạng thái tâm thức đẹp nhất trên thế gian này, và thường khuyên nhủ học trò hãy tu tập lòng từ :

"Hãy tu tập từ tâm,

Trong tất cả thế giới

Hãy tu tập tâm ý

Không hạn lượng rộng lớn,

Phiá trên và phía dưới,

Cũng vậy cả bề ngang,

Không hạn chế trói buộc,

Không hận, không thù địch."

(Tiểu bộ kinh – Bài kinh Từ Bi, Bản dịch T. Minh Châu)

Phật lại giảng tiếp :

"Khi đi hay khi đứng,

Khi ngồi hay khi nằm

Lâu cho đến khi nào,

Khi đang còn tỉnh thức

Hãy an trú niệm này

Nếp sống này như vậy,

Ðược đời đề cập đến,

Là nếp sống tối thượng…"

(Kinh Từ Bi)

Cũng trong kinh Từ Bi, Phật ví lòng từ như tình thương của người mẹ đối với đứa con một của mình. Ví dụ này thật sâu sắc và có ý nghĩa. Lòng từ mà Ðức Phật ngợi ca đâu có phải là đức hạnh xa vời của bậc Thánh, siêu việt thế gian này, ngoài tầm với của chúng ta, mà trái lại vô cùng gần gũi và thân thương, vì trong chúng ta ai lại không có mẹ, và từng được lòng từ của mẹ ấp ủ, đùm bọc.

Tôi nói như vậy để thấy, mọi người trong chúng ta đều có thể ứng dụng lòng từ vào cuộc sống hàng ngày, ngay nơi chúng ta đang sống và ngay bây giờ trong hiện tại. Ngay trong gia đình, trong ngôi nhà chúng ta đang ở, hãy yêu thương cha, mẹ, con cháu mình với tình thương rộng mở, chồng hãy yêu thương vợ và vợ cũng yêu thương chồng như vậy với tình thương rộng mở…. Rồi với bạn bè gần xa, với mọi người….; không những thế, với những con vật nuôi trong nhà, như con chó, con mèo, thậm chí với cây cỏ trồng xung quanh nhà, chúng ta cũng săn sóc với tất cả tình thương yêu rộng lớn, một tình thương không giới hạn, không bến bờ.

Tất nhiên, chúng ta là Phật tử, chúng ta phải đọc kinh Phật và học kinh Phật. Nhưng học là để hành, và qua thực hành, chúng ta tự cải tạo tâm mình theo hướng chân thiện mỹ. Lời dạy trong kinh phải tác động đến thân tâm chúng ta như liều thuộc kháng sinh giúp loại trừ những độc tố tham sân si trong con người chúng ta, đồng thời cũng là một liều thuốc bổ bồi dưỡng mọi căn lành trong con người chúng ta.

Ðức Phật răn chúng ta không nên tư biện suông, đặc biệt là tư biện những vấn đề siêu hình, chỉ làm mất thời giờ, mà không có ích gì cho sự nghiệp giải thoát và giác ngộ chung cuộc.

Chúng ta hãy suy gẫm về những câu sau đây trong kinh "Niệm hơi thở vô, hơi thở ra", chúng ta sẽ biết thế nào là ứng dụng Phật học vào đời sống :

Quán vô thường tôi thở vô,

Quán vô thường tôi thở ra…

Quán ly tham…

Chúng ta có thấy không, quán vô thường lập tức dẫn tâm chúng ta quán ly tham, rồi quán đọan diệt và quán từ bỏ.

Tham là gốc của khổ, ly tham tức là đoạn diệt gốc rễ của khổ. Cuối cùng là sự từ bỏ mọi vướng mắc, chấp thủ, là sự giải thoát.

Quán lòng từ cũng phải như vậy, nghiã là quán lòng từ dẫn tới một sự chuyển biến thật sự của tâm thức. Tâm thức từ chỗ hạn hẹp, vị kỷ chuyển thành rộng lớn, vô biên, trải rộng khắp bốn phương, trên dưới, như trong kinh Phật nói.

Ứng dụng lòng từ không có nghiã gì khác là mở rộng tâm thức, không phải hạn chế hay tiêu diệt tình cảm như một vài người hiểu nhầm Phật giáo, mà phải mở rộng tình cảm đến chỗ bao quát mọi người, mọi vật. Kinh nghiệm cho thấy, càng mở rộng tình cảm bao nhiêu, thì tình cảm đó càng trong sáng bấy nhiêu, càng dễ cho con người chủ động, điều hòa bấy nhiêu. Trái lại, tình cảm càng hạn hẹp, càng khó cho con người điều hòa, hướng dẫn.

Ðó thật sự là bí quyết của phương pháp điều tâm. Muốn điều tâm, đem lại sự an lạc cho tâm, thì hãy mở rộng tâm, mà mở rộng tâm, cụ thể và thực tế nhất là mở rộng lòng từ, bao quát hết mọi người, mọi vật, mọi chúng sanh. Một tình thương, bó hẹp mà thôi giữa chỉ hai người, nhất là hai người nam và nữ, thì rất dễ biến thành tình dục, tình ái, mà tình ái và tình dục đều rất khó kềm chế. Nên chú ý là tôi nói cái mặt khó kềm chế của tình ái và tình dục, chứ tôi không phản đối, không cho là sai. Tôi chỉ muốn tình yêu và tình dục nam nữ không có mâu thuẫn với, không gạt bỏ những tình thương yêu khác, như tình yêu thương cha mẹ, con cái, họ hàng, bạn bè, tổ quốc, nhân dân…. Không những không mâu thuẫn với, không gạt bỏ lại còn được điều hoà, bổ sung với những mối tình thương yêu khác đó.

Tôi nhớ một thiền sư Nhật Bản, ngài Shunryu Suzuki, nói một câu rất hay :

"Hãy cho con bò cái hay con cừu một bãi cỏ rộng lớn. Ðó là cách thức kiểm soát chúng".

Thực là một câu tuyệt vời. Ðể cho tình thương yêu không biến thành mù quáng, thì hãy mở rộng nó, chứ đè lên nó không được đâu. Trong Tăng Chi I, có bài kinh "Hạt muối" rất hay, cũng có ý nghĩa tương tự. Một ly nước bé nhỏ, thì một ít dúm muối cũng đủ làm cho nước trong ly mặn đến mức không uống được. Cũng như vậy, với một cái tâm hạn hẹp, bé nhỏ thì một chút đau khổ cũng đủ làm cho nó không chịu đựng được. Nhưng thay vì một ly nước nhỏ, mà là cả nước sông Hằng rộng lớn, thì một dúm muối bỏ vào có can gì. Với tâm từ mở rộng tới vô lượng, vô biên, thì có khó khăn gì màvị Bồ tát không thể vượt qua. Hãy đối đãi với mọi người, mọi vật với lòng từ rộng lớn, thì công việc dù có khó khăn đến đâu, mà chúng ta không làm được ? Phải không bạn ?

Cách đây khá lâu, tôi có đọc và dịch ra tiếng Việt cuốn "Tin tức từ biển tâm" của văn sĩ Phật giáo Ðài Loan Lâm Thanh Huyền. Trong sách ở trang 109, có mục nhỏ "Chuyển hoá tình dục" viết rất sống động và rất phù hợp với tư tưởng của tôi. Ðây cũng là một cách thức rất sáng tạo ứng dụng Phật học vào cuộc sống đời thường.

"Phật giáo Ðại thừa không đoạn trừ phiền não, không đoạn trừ tình dục, mà là chuyển hoá tình dục cũng tức là lấy trí tuệ Bát nhã để chuyển hoá tham sân si… Cũng như chuyển hoá nhân cách, không phải đoạn trừ nhân cách, cho nên trong lịch sử, các thiền sư đều là những người rất sống động và có phong cách cá biệt. Người thì mềm mỏng, nhu hoà, người thì ù ù cạc cạc; người thì la hét, đánh gậy. Trong sách của Thiền tông, thâm chí có trường hợp thầy cắt ngón tay học trò, bắt học trò nhảy xuống từ vách núi cao v.v… Những thiền sư đó đều có phong cách vĩ đại, vì họ đã chuyển hoá được nhân cách, tình cảm của mình, đồng thời cũng duy trì được đặc tính của mình.

Nếu đoạn trừ hoàn toàn phong cách của mình để được giải thoát, thì rồi mọi người sẽ giống nhau tất cả.

Người con hiếu thuận với cha mẹ, không bỏ rơi cha mẹ mình được, thì cũng không bỏ rơi cha mẹ thiên hạ được. Người cha yêu thương con cái mình, không bỏ rơi con cái mình được, thì cũng không bỏ rơi con cái của thiên hạ được. … Ðó gọi là chuyển hoá tình dục, mở rộng lòng từ, lòng bi và trí tuệ".

(Trích từ "Tin tức từ biển tâm" trang 109 – 202)

Nói tóm lại một câu, không phải là đoạn trừ tình cảm, mà chuyển hoá tình cảm, hướng dẫn tình cảm bằng trí tuệ. Mà có tình cảm nào cao quý, rộng lớn hơn, lôi cuốn hơn là lòng từ, mà Phật Thích Ca từng ca ngợi là trạng thái tinh thần tốt đẹp nhất trên thế gian này.

Nếu nhận thức lòng từ như vậy, thì việc ứng dụng lòng từ trong cuộc sống hàng ngày của chúng ta đâu có phải là chuyện xa vời, không làm được. Tất nhiên, là tuỳ theo bậc Thánh hay người phàm, tùy theo bậc vĩ nhân hay người bình thường mà lòng từ biểu hiện có khác nhau về bình độ, nhưng cũng đều cùng một bản chất là lòng từ.

Lòng từ của chúng ta ứng dụng hàng ngày trong cuộc sống, khó mà ví với lòng từ của Phật Thích Ca, thuần phục cả con voi điên, mà vua A Xà Thế và Ðề Bà Ðạt Ða muốn dùng để hại Phật.

 

MINH CHI (Học viện Phật giáo Việt Nam)

(Tuần-báo Giác Ngộ số 64/2001)